المحاکمة بین علمین (کتاب)" المحاکمة بین علمین من المعاصرین" تالیف جناب شیخ عبدالله مامقانی است. سه رساله دیگر نیز به ضمیمه همین کتاب در موضوع ارث زوجه آمده است. ۱ - ساختارکتاب، حاوی چهار رساله در باره ارث زوجه است: رساله اول تحت عنوان" ابانة المختار" تالیف جناب شیخ الشریعه اصفهانی است و در آن فروع فقهی و ادله شرعی مربوط به ارث زن بیان شده و اقوال سایر فقها منعکس گردیده است. رساله دوم تحت عنوان" صیانة الابانة" است که باز هم تالیف جناب شیخ الشریعه اصفهانی است و در آن برخی از اشکالات و ایرادات وارد شده به رساله اول مطرح و پاسخ آنها درج شده است. رساله سوم تحت عنوان" المحاکمة بین علمین من المعاصرین" تالیف جناب شیخ عبدالله مامقانی است و در آن دیدگاه‌های فقهی سید محمد کاظم یزدی (صاحب عروة الوثقی) و شیخ الشریعه اصفهانی در مورد ارث زن و ادله شرعی آن مطرح شده و مناقشه‌هایی که هر یک از آنان در مورد این مسایل با یکدیگر داشته‌اند، بررسی شده است. رساله چهارم تحت عنوان" میراث الزوجة" تالیف آیت‌الله لطف الله صافی گلپایگانی است و در آن کیفیت ارث بردن زنان از مردان در فقه شیعه امامیه مطرح شده و ادله شرعی و دیدگاه‌های فقهی فقهای امامیه منعکس گردیده است. ۲ - گزارش محتوادر ابتدا مقدمه‌ای از آیت‌الله جعفر سبحانی در معرفی محتوای این چهار رساله در مورد ارث زوجه و مناقشه علما با یک دیگر در این زمینه ارائه شده است. در رساله اول که" ابانة المختار فی ارث الزوجة من ثمن العقار بعد الاخذ بالخیار" نام گرفته، پاسخ سؤالات شرعی عده‌ای از مردم گیلان در مورد احکام شرعی مربوط به ارث زنان اشاره شده است. وی برای پاسخ به این سؤالات کلیه فروع مربوط به مسئله را به صورت مفصل بیان کرده است. در این سؤال و جواب فقهی به بحث درباره این مسئله پرداخته شده است که اگر مردی زمین یا شی ءای را به شرط خیار فسخ برای خریدار، خریداری نماید و مبلغ آن زمین یا شی ء را به مدت معین بپردازد، سپس مشتری قبل از انقضای مدت خیار فسخ از دنیا برود، آیا زن او قیمت زمین یا شی ء را به اندازه یک چهارم یا یک هشتم به ارث می‌برد یا خیر؟ [۱]
المحاکمة بین علمین، شیخ عبدالله مامقانی، ص۱۳۹.
نگارنده در پاسخ به این مسئله و پرسش فقهی کلیه شقوق مسئله را پی گیری کرده و در مجموع ارث بردن زن را در فرض مذکور بلا مانع می‌داند. آن گاه به تفصیل در مورد احکام خیار و ارث زن در فرض‌های مختلفی که می‌توان در این زمینه تصور کرد، اشاره نموده و به تفصیل در مورد خیار، ماهیت و معنای آن در لغت و اصطلاح فقهی، روایات مربوط به خیار و ارث بردن حق خیار و سخنان فقها در مورد فروع فقهی مربوط به ارث بردن از میت ، شروط عدم تملک میت و احکام و شرایط مربوط به اموال باقی مانده از او و حقوق زن از ما ترک میت را بررسی کرده است. نویسنده در همین زمینه روایات مربوط به ارث و خیار را با هم مقایسه نموده و در مورد مقدار و چگونگی ارث بردن زن و محروم شدن او از ارث پس از نقل قول علمای مشهور امامیه، دیدگاه فقهی خود را در رساله که در ابتدا مطرح شده بیان کرده است. وی به صورت" قال" و" اقول" جنبه‌های مختلف ارث زوجه را بررسی کرده و اشکالات فقهی را مطرح نموده و پاسخ داده است. وی در رساله بعدی تحت عنوان" صیانة الابانة" از گفته‌های خود در رساله قبل دفاع کرده و ایراداتی که به دیدگاه‌های فقهی او در مورد فروض مختلف مسئله ارث زوجه وارد شده پاسخ گفته است. نگارنده به موارد سقوط خیار در معامله اشاره کرده و صحت انتقال مال از میتی که قبل از ساقط شدن حق خیارش از دنیا رفته و مال او (مقدار ثمن دریافت کرده از مشتری) به عنوان ارث به همسرش رسیده است را مورد بحث و بررسی قرار داده و فروض مختلف مسئله را یک بار دیگر مورد تجزیه و تحلیل فقهی قرار می‌دهد. تحقیق درباره معنای ملکیت و انتقال آن از طریق ارث به زوجه، ادله امکان تملک میت و اعتبار حق خیار وی پس از مرگ، جواب اشکالات وارد شده بر فسخ معامله و لازمه معاوضه ثمن و مثمن در فرض مذکور در رساله اول و فروع فقهی مترتب بر آن، از دیگر مباحث مطرح شده در رساله دوم است. رساله سوم تحت عنوان" المحاکمة بین العلمین من المعاصرین" تالیف جناب شیخ عبدالله مامقانی به بحث در باره اختلاف نظرهای فقهی آیت‌الله سید محمد کاظم یزدی (صاحب العروة الوثقی ) و شیخ الشریعه اصفهانی در مورد ارث بردن زوجه از همسر متوفای خویش می‌پردازد. در ابتدای رساله اول مستندات روایی و فقهی شیخ الشریعه اصفهانی و نحوه استناد و استدلال فقهی توسط سید محمد کاظم یزدی مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در رساله چهارم تحت عنوان" ارث الزوجة" که تالیف آیت‌الله صافی گلپایگانی است، نخست به احکام ارث در فقه شیعه امامیه پرداخته شده و سپس آیات و روایات مربوط به ارث بررسی گردیده است. نگارنده در این زمینه به فتاوای فقهی اهل سنت اشاره دارد و دیدگاه فقهای امامیه را در این باره منعکس نموده است. وی اقوال فقهای امامیه در مورد جواز و عدم جواز ارث زن و محرومیت‌های احتمالی او را بیان کرده و دیدگاه‌های شیخ صدوق ، شیخ مفید ، علامه حلی ، سید مرتضی و موارد اجماع و اختلاف نظر آنان در مورد فرض‌های مختلف مسئله را تبیین کرده است. هم چنین روایات موجود در مورد ارث بردن زن را جداگانه مورد بحث قرار داده و دلالت این روایات در مسئله را نیز بررسی کرده و اشکالات مربوط به نحوه استدلال به این روایات را تک تک مطرح و پاسخ آنها را داده است. ۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |